Dlaczego Zmysły i Sztuka?

Połączenie sztuki i percepcji sensorycznej, wpływ na emocje i kreatywność.

Czy zdarzyło Ci się kiedyś wpatrywać w obraz tak intensywnie, że niemal słyszałeś szum namalowanych fal? Albo wsłuchiwać się w ulubioną melodię tak głęboko, że czułeś dreszcze na skórze? Sztuka od zawsze angażuje nasze zmysły, to dzięki nim doświadczamy świata i nadajemy mu znaczenie. Już pierwotni ludzie tańczyli przy ognisku, malowali na skałach i śpiewali pieśni, wykorzystując pełnię zmysłowych doznań. Dziś naukowcy potwierdzają to, co artyści instynktownie wyczuwali od dawna: kontakt ze sztuką to wielozmysłowa podróż, która potrafi wzbogacić nasze życie, emocje i kreatywność.

Sztuka jako wielozmysłowe doświadczenie

Wielozmysłowa wystawa sztuki pozwala widzom doświadczać dzieł dotykiem, wzrokiem, a nawet słuchem, oferując pełniejsze zanurzenie w artystycznym świecie. Wielu artystów eksperymentuje z łączeniem różnych bodźców: malarze bawią się fakturą farby, instalacje artystyczne nieraz wykorzystują dźwięk lub zapach, a teatry i kina oddziałują przecież równocześnie na wzrok i słuch. Nasz mózg łączy wszystkie te sygnały w jedną całość, dzięki czemu możemy w pełni przeżywać dzieło. Estetyczne doświadczenia i obcowanie ze sztuką są wręcz w nas wbudowane. Badacze podkreślają, że „doświadczenia estetyczna, a zatem sztuka są twardo zaprogramowane w każdym z nas; to ewolucyjny imperatyw, zapisany w naszym DNA jako fundamentalna część człowieczeństwa” („Your Brain on Art: The Case for Neuroaesthetics” PMC).

Niektóre zmysły wywołują szczególnie silne reakcje emocjonalne. Na przykład zapach potrafi błyskawicznie przenieść nas myślami w inne miejsce i czas. Dzieje się tak, ponieważ bodźce węchowe mają bezpośrednie „połączenie” z naszym mózgiem limbicznym, odpowiedzialnym za emocje i pamięć. „Zapachy mają bezpośrednią drogę do układu limbicznego, w tym do ciała migdałowatego i hipokampa - regionów związanych z emocjami i pamięcią” (Zapach, jako przewodnik po wspomnieniach i emocjach - Aromaterapia | Instytut Aromaterapii w Warszawie). To dlatego woń letniego deszczu czy perfum babci może wywołać falę wspomnień i uczuć silniejszych niż oglądanie fotografii.

Sztuka, emocje i układ nerwowy

Nie od dziś wiadomo, że sztuka porusza emocje. Wzruszenie na filmie, radość przy tanecznej piosence czy spokój podczas kolorowania mandali, te odczucia mają też biologiczne podłoże. Badania nad mózgiem pokazują, że kontakt ze sztuką aktywuje nasze wewnętrzne systemy nagrody. Uwalniają się wtedy „hormony szczęścia” - dopamina, serotonina i oksytocyna - wywołujące przyjemność i poprawę nastroju („Your Brain on Art: The Case for Neuroaesthetics” PMC). Obrazy, dźwięki i kolory dosłownie rozświetlają ośrodki przyjemności w mózgu, dając nam zastrzyk pozytywnych emocji. Nic dziwnego, że po wizycie w galerii czy udanym koncercie czujemy się podniesieni na duchu.

Sztuka potrafi też realnie wpływać na zdrowie psychiczne. Psychologowie i terapeuci coraz częściej wykorzystują twórczość w leczeniu i przynosi to wymierne efekty. Przykładowo, w terapii traumy u weteranów sztuka pomaga wyrazić trudne uczucia, z którymi nie radzi sobie język. Już samo rysowanie czy granie na instrumentach może obniżyć poziom stresu. Co więcej, udowodniono, że arteterapia potrafi skierować silne negatywne emocje (jak gniew) na zdrowe formy ekspresji oraz, co najważniejsze, umożliwia nawiązanie więzi z innymi ludźmi, redukując poczucie izolacji („Your Brain on Art: The Case for Neuroaesthetics” PMC). W otoczeniu sztuki uspokajamy się, łatwiej nazywamy swoje stany i łączymy się z własnym wnętrzem. Nasz układ nerwowy reaguje na piękno sztuki odprężeniem: obniża się poziom hormonów stresu, normuje ciśnienie, a w zamian pojawia się uczucie ukojenia i bezpieczeństwa. Sztuka bywa więc lekarstwem dla duszy i ciała.

Zmysły jako klucz do kreatywności

Czy zauważyłeś, że najciekawsze pomysły przychodzą do głowy, gdy pobudzimy różne zmysły? Na przykład spacer w lesie, kiedy wzrok chłonie zieleń drzew, węch czuje zapach igliwia, uszy słyszą śpiew ptaków, to potrafi wyzwolić lawinę nowych myśli i inspiracji. Wielozmysłowe doświadczenia nie tylko dają przyjemność, ale mogą prowadzić do prawdziwych olśnień i twórczych odkryć. Badacze kreatywności zauważyli, że aby osiągnąć stan twórczego „flow”, warto wyjść z utartych kolein myślenia i zaangażować ciało: „aby dotrzeć do wyższych stanów świadomości, musimy wyjść z głowy i włączyć wszystkie zmysły”.

Najwięksi artyści intuicyjnie to rozumieli. Kompozytorzy „widzą” barwy w muzyce, malarze „słyszą” rytm kolorów, a poeci smakują słowa niczym wino. Niektórzy ludzie doświadczają nawet zjawiska zwanego synestezją, czyli przenikania się zmysłów, bodźce jednego zmysłu automatycznie wywołują wrażenia innego. Co ciekawe, synestezja występuje częściej u osób o ponadprzeciętnej kreatywności. To „unia zmysłów”, która artystom daje przewagę: ich skrzyżowane doznania przekładają się na bogatszą wyobraźnię i wrażliwość. Oczywiście nie trzeba być synestetą, by czerpać z dobrodziejstw wielozmysłowego podejścia. Każdy z nas może pobudzić swoją kreatywność, eksperymentując: maluj przy ulubionej muzyce, gotuj w otoczeniu pięknych kolorów, tańcz bosymi stopami czując fakturę podłoża. Łącząc różne wrażenia, angażujemy więcej obszarów mózgu i tworzymy nowe powiązania, a stąd prosta droga do nowych pomysłów. Nasze umysły są niezwykle plastyczne i potrafią myśleć wielowymiarowo, gdy damy im bogaty „pokarm” zmysłowy.

Sztuka to dialog naszych zmysłów z emocjami i myślami. Pozwala nam zwolnić, zachwycić się chwilą i zajrzeć w głąb siebie. W zabieganym świecie kontakt ze sztuką, czy to jako twórca, czy odbiorca działa jak relaksujący balsam, który przywraca równowagę i dodaje energii. Warto więc dać sobie przestrzeń na te doznania: pójść do galerii, włączyć ulubioną muzykę, ulepić coś z gliny czy pobawić się kolorami. Każdy może odkryć w sobie pokłady kreatywności i radości, jakie uwalnia obcowanie ze sztuką.

Sztuka i zmysły splatają się w nierozerwalnym tańcu, im bardziej pozwalamy sobie na ich doświadczanie, tym pełniejszy staje się nasz świat. W Zamysłach tworzymy przestrzeń, w której możesz odkrywać to połączenie, eksperymentować, bawić się formą, wsłuchać się w siebie i otoczenie. Jeśli chcesz doświadczyć sztuki inaczej, zajrzyj na nasze warsztaty i retreaty - być może to właśnie tam znajdziesz swój własny rytm tworzenia.

Poznaj świat zmysłów na nowo.

Jeśli fascynuje Cię temat percepcji, eksploracji i regulacji sensorycznej, pobierz nasz darmowy Sensoryczny Playbook. Znajdziesz w nim historię i opis zmysłów, dowiesz się, jak wpływają na codzienne doświadczenia, a także poznasz praktyczne ćwiczenia pomagające je pobudzać i regulować. Zapisz się do naszego newslettera, a otrzymasz go natychmiast na swojego maila.